TÂM ĐỊA THỰC DÂN – HỒ CHÍ MINH TOÀN TẬP – TẬP 1

TÂM ĐỊA THỰC DÂN¹

ít khi chúng tôi có dịp được đọc báo thuộc địa. Hôm nay, chúng tôi nhận được một sô” Courrier Colonial, đề ngày 27 tháng 6 vừa qua, trên đầu tờ này có đăng một bài dài hai cột, dưối cái đầu đề kích động là “GIÒ PHÚT NGHIEM TRỌNG”. Cái đầu đề kêu rỗng ấy , kêu như một lời hô hào cầm vũ khí, đã khiến chúng tôi phải đọc từ đầu chí cuối bài báo dài này để biết rõ lý do của tiếng kêu cầu cứu đó là gì. Chưa đọc hết cột thứ nhất, chúng tôi cũng đã gần thấy được mục đích của tác giả, và càng đọc tiếp – vừa đọc vừa mỉm cười – thì cảm tưởng đầu tiên của chúng tôi càng vững chắc lại. cảm tưởng của chúng tôi tóm lại là: một chàng thực dân đã muôn dùng bản Yêu sách của nhân dân An Nam² đế mở một cuộc tấn công gián tiếp vào chính sách của ông Anbe Xarô, toàn quyền Đông Dương, một cuộc tấn công mà anh ta đã chú ý tô điểm bằng những lời phản đôi. có tính chất yêu nưốc, bằng lòng yêu chuộng chân lý, bằng tinh thần hy sinh và tận tuỵ vì lợi ích chung, vân vân, vân vân.

Phân tích một vài đoạn trong bài báo, chúng ta sẽ thấy được chàng ta hiểu chủ nghĩa yêu nưốc, chân lý và lợi ích chung của nưốc Pháp như thê nào.

Ông Camilơ Đơvila khao khát cái danh hiệu người yêu chuộng chân lý trong thê giối này và trong thế giối bên kia. Lòng khao khát ấy là chính đáng và hợp lý, chúng tôi vui lòng thừa nhận như vậy. Nhưng mong ông cho phép chúng tôi chỉ cho ông thấy rằng cái chân lý theo tâm địa của ông, cái chân lý theo quan niệm của bọn thực dân thù ghét dân bản xứ, không có gì là giông vối chân lý của chúng tôi, chân lý mà sau này chúng tôi sẽ nói sơ qua đến, cũng như không có gì là giống vối chân lý theo quan niệm của những ngưòi Pháp tốt ồ nưốc Pháp cả. sồ dĩ chúng tôi nhận xét một cách lịch sự như vậy, là nhằm tỏ thái độ tôn trọng quyền tự do ngôn luận.

Trưốc hết, chúng tôi thấy trong bài báo nói về vấn đề đó, cái câu ám chỉ có ác ý là “ngay ngày hôm sau ông Anbe Xarô đặt chân trồ về đất nưốe Pháp, thì những nhà ái quốc An Nam lập tức bác bỏ những lòi tuyên bố lạc quan của ông”.

Chúng tôi không được biết bài diễn văn mà ông Đơvila đã ám chỉ, chúng tôi không bàn về bài diễn văn ấy. Nhưng ngay từ bây giò chúng tôi cũng có thể nói rằng, dù sao đi nữa thì tám điếm của bản Yêu sách của nhân dân An Nam không nói ngược lại chút nào nhũng ý kiến của ông Anbe Xarô, người đã tuyên bố trong tất cả những diễn văn của mình đọc trưốc những ngưòi bản xứ rằng mình kiên quyết muốn mồ ra cho họ một kỷ nguyên tự do và công lý. Vì những lời hứa hẹn của ông phù hợp vối những yêu sách của chúng tôi, nên ngay khi được biết tin ông trồ vê Pháp chúng tôi vội vã gửi đến ông bản ghi những yêu sách của chúng tôi. Trong lúc chò xem chính sách của ông đáp ứng được đến mức độ nào những nguyện vọng của chúng tôi, chúng tôi vui lòng thừa nhận rằng đã nhiều lần ông ta phát biểu để bảo vệ những người bản xứ, chống lại sự áp bức của những tên thực dân độc ác và sự chuyên chê của những tên viên chức tàn bạo, bất chấp những đòn công kích của một chiến dịch vừa đáng ghét vừa nham hiếm của báo chí, một chiến dịch không giấu kín được tính phản nghịch của nó bằng những lòi nguỵ biện về uy tín và bằng những lý lẽ giả dối về lợi ích chung.

Chúng tôi đã nhấn mạnh những chữ những tên thực dân độc ác và những viên chức tàn bạo, vì chúng tôi biết rằng có những ngưòi thực dân chính trực và những viên chức công bằng. Khốn nỗi, họ còn lâu mối là đa sô”, thậm chí còn đang sợ rằng họ là một thiểu sô” rất nhỏ nữa.

Rồi ông Đơvila chép lại tám yêu sách của ngưòi An Nam, và kèm theo yêu sách thứ ba – tự do báo chí và ngôn luận – ông đưa ra nhận xét này: mà bản thân chúng ta cũng không được hưởng, và kèm theo yêu sách thứ bảy – thay chê” độ sắc lệnh bằng chế độ luật- ông đưa ra nhận xét này: hệt như ở nước ta.

Cũng vậy thôi, tính giả dốĩ cũng không được che đậy kín đáo gì hơn. Chúng tôi xin phép hỏi ông Đơvila rằng phải chăng ông coi độc giả của ông là những người quá ư ngu ngốc, khi ông định dùng cái lốĩ bình luận quỷ quyệt đó để làm cho họ lẫn lộn tình trạng hoàn toàn và vĩnh viễn không có quyền tự do tư tưởng vối sự kiểm duyệt, tức là một tình trạng hoàn toàn có tính chất tạm thòi và chỉ nhằm một vài loại tin tức thôi. Còn về việc thay thê” chế độ sắc lệnh bằng chế độ luật, thì chúng tôi không hiếu tại sao ông Đơvila lại sợ việc ấy đến thế, vì nhũng người trong sạch thì không việc gì phải sợ sự kiểm soát của ai cả, ngay cả sự kiểm soát của Nghị viện nữa.

Lời trách cứ nặng nhất của ông Đơvila đối vối những nhà ái quốc An Nam là đã phát biểu trực tiếp vối nhân dân Pháp và vối nền Công lý thê” giối của tất cả các cường quốc. Chúng tôi sẵn sàng thừa nhận vối ông rằng những người An Nam đã đi vào một trưòng hợp hoàn toàn đáng xử giảo, khi không nhò đến một nhà thực dân cõ ông làm trung gian. Thừa nhận như vậy rồi, chúng tôi xin chép lại nguyên văn cái câu mà ông cho là khó hiểu, câu đó như sau: “Dưa ra những yêu sách trên đây, nhân dân An Nam trông cậy vào chính nghĩa thê giối của tất cả các cưòng quốc và đặc biệt tin vào lòng rộng lượng của nhân dân Pháp cao cả, tức là của những ngưòi đang nắm vận mệnh của nhân dân An Nam, của những ngưòi, do chỗ nưốc Pháp là một nưốc Cộng hoà, nên được coi là những ngưồi bảo hộ cho nhân dân An Nam”.

Chúng tôi không dám giải thích cho ông Đơvila rằng, thê nào là một nưốc Cộng hoà, vì môn sư phạm không phải là sồ trưòng của chúng tôi, nhưng vì ông tìm cách bẻ quẹo một câu minh bạch như vậy, nên chúng tôi tự hỏi không biết có phải ông đã có danh dự

được làm bồi bếp trong một nhà bếp nhà vua nào đó chăng.

Và bây giờ khi mà ông Đơvila tự hỏi rằng trách nhiệm ồ đâu, thì chúng tôi phải nói trắng ra vối ông rằng cần tìm trách nhiệm, không phải ồ chính sách của ông Xarô mà ồ tình hình thảm hại mà ngưòi ta đã đê lại cho ông Xarô. Nếu sau một nửa thế kỷ sống dưối sự thống trị của nưốc Pháp mà nhân dân An Nam rút cuộc lại phải đi xin vài bảo đảm cá nhân và vài quyền tự do mà tất cả những nưốc láng giềng của mình đều được hưồng, thì điều đó không phải là tại ông Xarô thân dân bản xứ, mà điều đó có nguyên nhân sâu xa hơn nữa, đó là do chính sách bóc lột và ngu dân mà ông Đơvila và bè phái tuyên truyền, chứ không phải của ông Xarô.

• bây giờ chúng tôi đã nắm được động cơ của những đòn công kích ông Xarô rồi. Ông Xarô bị công kích vì ông thân dân bản xứ.

Ông Đơvila nhắc nhồ rằng những người đã có kinh nghiệm ồ Đông Dương đã cố công khuyên ông Xarô, nhưng ông Xarô không chịu nghe họ. Theo ngôn ngữ của những tên thực dân độc ác, thứ kinh nghiệm ở Đông Dương có nghĩa là kinh nghiệm trong nghệ thuật bóc lột, cưốp bóc ngưòi bản xứ, kinh nghiệm sông bằng mồ hôi của người bản xứ. Ông Xarô đã khinh bỉ không thèm nghe lời bọn cô” vấn vụ lợi ấy, điều đó cũng dễ hiểu.

Cái câu trong tờ Le Courrier d’Haiphong³ mà ông Đơvila dẫn ra và tuyên bô” rằng, câu đó là có tính chất tiên tri (sic) xác nhận tất cả nhũng điều mà chúng tôi vừa nói, nguyên văn câu đó như sau:

“Chính sách ấy (chính sách thân dân bản xứ) của ông Xarô chỉ có thể tiến hành được bằng cách hy sinh lòng tự tôn và những quyền lợi của nhũng người Âu ở nưốc này, vì chính sách đó chỉ nhằm làm cho nhũng dân bản xứ thành những người bình đắng vói chúng ta, rồi nhanh chóng trở thành chủ chúng ta”.

Kết luận: đốì vối dân bản xứ, thì phải giữ họ vĩnh viễn trong cảnh nô lệ. Chúng tôi thiết tưởng rằng, những người Pháp thông

minh và chân thực biết tỏ tính ưu việt tự nhiên của mình ở bất cứ nơi nào mình sông, thì không cần phải sông giữa những người bản xứ vĩnh viễn bị khoá mồm bịt miệng và bị xỏ mũi, mối có thế giữ được tính ưu việt đó.

Sau cùng, ông Đơvila cho rằng mình biết rõ là một đảng độc lập đã xuất hiện và đảng này đã vượt qua đầu ông Xarô đê phát biểu vối nhân dân Pháp và vối các cường quốc mà họ muốn nói vối tư cách bình đẳng vối nhau. Ông nói thêm rằng: đây là một giấc mơ và từ giấc mơ này ông thấy nguồn gốc của sai lầm mà ông Anbe Xarô phạm phải là năm 1913 ông Anbe đã dạy cho người An Nam biết rằng nưốc Đức đã chiếm Andátxơ – Loren của nưốc Pháp năm 1871.

Nếu có một đảng độc lập tồn tại, thì đảng này không phải đi ăn xin một vài quyền tự do, mà thiếu nó thì con người là một tên nô lệ khôn khổ. Chúng tôi thử làm yên lòng ông Đơvila bằng cách nói rằng, Đảng của chúng tôi nói vối nhân dân Pháp, cũng là nói cả vối ông Đơvila.

Cuốĩ cùng, ông Đơvila không thể không biết về mặt quốc tế, khi người ta nói bình đẳng vối nhau, người ta dùng con đường ngoại giao, chứ không phải bằng con đường thỉnh cầu. Vậy thì giấc mơ đẹp mà người ta kiêu hãnh đã tìm thấy chìa khóa, tự nó đã tan tành.

Chúng tôi để cho ông Đơvila vối một giấc mơ khác, giấc mơ làm cho dân An Nam quên đi rằng chỉ vối nửa sô” những luật dân sự mà trưốc kia những người Andátxơ – Loren có được dưới sự thống trị của Đức, thì dân An Nam cũng sẽ đổ khổ hơn rất nhiều. Đúng vậy, theo ý nghĩa đó thì việc so sánh Andátxơ – Loren Phổ hoá vối Đông Dương Pháp hóa dĩ nhiên là hại.

NGUYỄN ÁI QUỐC

Tài liệu đánh máy, tiếng Pháp.

Bản chụp lưu tại Viện Lịch sử Đảng.