Phát biểu tự do

BÀI GIẢNG – PHÁT BIỂU TỰ DO

(Ngữ văn 12 – Cơ Bản)

1. Những trường hợp nào được coi là phát biểu tự do?

–       Trong buổi giao lưu: “chát với 8X” của đài truyền hình kĩ thuật số, khi được người dẫn chương trình gợi ý: “Trong chuyến đi châu Âu, kỉ niệm nào anh nhớ nhất?”, một khách mời (nhạc sĩ) đã phát biểu: “có rất nhiều kỉ niệm đáng nhớ trong chuyến đi ấy: chụp ảnh lưu niệm với bạn bè, những buổi biểu diễn, gặp gỡ bà con Việt Kiều,…Nhưng có lẽ kỉ niệm đáng nói nhất trong chuyến đi ấy, vâng, tôi nhớ ra rồi, đó là đêm diễn cho bà con Việt Kiều ta ở Pari…”. Và cứ thế, vị khách mời đã phát biểu rất say sưa những cảm nhận của mình về đêm biểu diễn ấy: nhạc sĩ biểu diễn ra sao, bà con cảm động thế nào, những người nước ngoài có mặt hôm ấy đã phát biểu những gì,…

–       Một bạn học sinh khi được cô giáo nêu vấn đề: “Hãy phát biểu những hiểu biết của em về thơ mới Việt Nam giai đoạn 30-45” đã giơ tay xin ý kiến: “Thưa cô, em chỉ xin phát biểu về mảng thơ tình thôi được không ạ”. Được sự đồng ý của cô giáo, bạn học sinh ấy đã phát biểu một cách say sưa, hào hứng (tuy có phần hơi lan man) về mảng thơ tình trong phong trào thơ mới: những nhà thơ có nhiều thơ tình, những bài thơ tình tiêu biểu, những cảm nhận về thơ tình,…

–       Trong buổi Đại hội chi đoàn, mặc dù không được phân công tham luận nhưng ngay sau khi bạn A phát biểu về phong trào “học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”, ban B phát biểu và đóng góp ý kiến rất hay, rất bổ ích, thậm chí còn hơn cả bài phát biểu chuẩn bị sẵn của bạn A.

Trên đây là những ví dụ về phát biểu tự do.

2. Vì sao con người luôn có nhu cầu được (hay phải) phát biểu tự do?

–       Trong quá trình sống, học tập và làm việc, con người có rất nhiều điều say mê (hay buộc phải tìm hiểu). Tri thức là vô cùng mà hiểu biết của mỗi người có hạn nên chia sẻ và được chia sẻ là điều vẫn thường gặp.

–       “Con người là tổng hoà các mối quan hệ xã hội”. Vì vậy, phát biểu tự do là một nhu cầu (muốn người khác nghe mình nói) đồng thời là một yêu cầu (người khác muốn được nghe mình nói). Qua phát biểu tự do, con người sẽ hiểu người, hiểu mình và hiểu đời hơn.

3. Làm thế nào để phát biểu tự d thành công?

–       Phát biểu tự do là dạng phát biểu trong đó người phát biểu trình bày với mọi người về một điều bất chợt nảy sinh do mình thích thú, say mê hoặc do mọi người yêu cầu.

–       Vì bất ngờ, ngẫu nhiên, ngoài dự tính nên người phát biểu không thể tức thời xây dựng lời phát biểu thành một bài hoàn chỉnh có sự chuẩn bị công phu.

–       Người phát biểu sẽ không thành công nếu phát biểu về một đề tài mà mình không hiểu biết hoặc thích thú. Vì có hiểu biết mới nói đúng, có thích thế mới nói hay. Nhưng hứng thú không dễ đến, hiểu biết thì có hạn, càng không thể đến một cách bất ngờ. Muốn tạo hứng thú và có vốn hiểu biết, không có cách gì hơn là say mê học tập, tìm hiểu, sống nhiệt tình và say mê với cuộc đời.

–       Phát biểu dù là tự do cũng phải có người nghe. Phát biểu chỉ thực sự  thành công khi thực sự hướng tới người nghe. Người phát biểu phải chọn đề tài phù hợp, có cách nói phù hợp với người nghe. Trong quá trình phát biểu cần quan sát nét mặt, cử chỉ,…của người nghe để có sự điều chỉnh kịp thời. Thành công của phát biểu tự do chỉ thực sự có được khi hứng thú của người nói bắt gặp và cộng hưởng với sự hứng thú của người nghe. Dĩ nhiên, không người nghe nào hứng thú với những gì đã làm cho họ nhàm chán trừ khi điều không mới được phát biểu bằng một cách nói mới.

Như vậy, trong tất cả các phương án trên, chỉ có phương án (d) là không lựa chọn, còn lại đều là những cách khiến phát biểu tự do thành công.

* Lưu ý: đọc kĩ phần ghi nhớ.

4. Luyện tập

a. Luyện tập tình huống phát biểu tự do

–       Bước 1: Chọn chủ đề cụ thể.

–      Bước 2: Kiểm tra nhanh xem vì sao mình chọn chủ đề ấy (tâm đắc? được nhiều người tán thành? chủ đề mới mẻ?…hay là tất cả những lí do đó?).

–       Bước 3: Phát nhanh trong óc những ý chính của lời phát biểu và sắp chúng theo thứ tự hợp lí.

–     Bước 4: nghĩ cách thu hút sự chủ ý của người nghe (nhấn mạnh những chỗ có ý nghĩa quan trọng; đưa ra những thông tin mới, bất ngờ, có sức gây ấn tượng; lồng những nội dung phát biểu vào những câu chuyện lí thú, hấp dẫn; tìm cách diễn đạt dễ tiếp nhận và trong hoàn cảnh thích hợp có thêm sự gợi cảm hay hài hước; thể hiện sự hào hứng của bản thân qua ánh mắt, giọng nói, điệu bộ; tạo cảm giác gần gũi, có sự giao lưu giữa người nói và người nghe).

b. Phần luyện tập trong SGK

–       Tiếp tục sưu tầm những bài phát biểu tự do đặc sắc (Bài tập 1).

–       Ghi lại lời phát biểu tự do về một cuốn sách đang được giới trẻ quan tâm, yêu thích và phân tích:

+         Đó đã thật sự là phát biểu tự do hay vẫn là phát biểu theo chủ đề định sẵn?

+         So với những yêu cầu đặt ra cho những ý kiến phát biểu tự do thì lời phát biểu của bản thân có ưu điểm và hạn chế gì?

* Lưu ý: cần bám sát khái niệm, những yêu cầu và cách phát biểu tự do để phân tích.

c. Thực hành phát biểu tự do

Có thể chọn một trong các đề tài sau:

–       Dòng nhạc nào đang được giới trẻ ưa thích?

–       Quan niệm thế nào về “văn hoá game”?

–       Tình yêu tuổi học đường-nên hay không nên?

–       Chương trình truyền hình mà bạn yêu thích? v.v…